อิทธิพลของพระพุทธศาสนาในประเทศไทย
พระพุทธศาสนาในวิถีชีวิตของคนไทย
1. พระพุทธศาสนากับประเพณีไทย
ประเพณี มาจากคำภาษาบาลีว่า ปเวณิ แปลว่า ความสืบต่อหรือความต่อเนื่อง หากพิจารณาตามเนื้อความ
ประเพณีจึงหมายถึง ระเบียบแบบแผนที่ทำสืบต่อกันมาอย่างยาวนาน และเป็นสิ่งกำหนดพฤติกรรมในสถานการณ์
ต่างๆ ที่คนในสังคมยึดถือปฏิบัติสืบกันมา ถ้าคนใดในสังคมนั้นๆฝ่าฝืนมักถูกตำหนิจากสังคม ลักษณะประเพณี
ในสังคมระดับประเทศชาติ มีทั้งประสมกลมกลืนเป็นอย่างเดียวกัน และมีผิดแผกกันไปบ้างตามความนิยมเฉพาะ
ท้องถิ่น แต่โดยมากย่อมมีจุดประสงค์ และวิธีการปฏิบัติเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน มีเฉพาะส่วนปลีกย่อยที่เสริมเติม
แต่งหรือตัดทอนไปในแต่ละท้องถิ่น ประเพณีไทยส่วนมากมักมีความเกี่ยวข้องกับความเชื่อตามหลักคำสอนใน
พระพุทธศาสนาและพราหมณ์
ประเทศไทยได้รับเอาพระพุทธศาสนาเข้ามานับถือจากประเทศอินเดีย คำสอนของพระพุทธศาสนาเข้ากัน
ได้เป็นอย่างดีกับความคิดความเชื่อของคนไทยและหยั่งลึกลงในวิถีชีวิตของคนไทย ในสมัยสุโขทัยพระพุทธศาสนา
ได้กลายเป็นรากฐานของศีลธรรม วัฒนธรรม และขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆที่สำคัญอย่างยิ่งของสังคมไทย
หรือจะกล่าวอีกอย่างหนึ่งก็คือพระพุทธศาสนาเป็นบ่อเกิดของลัทธิประเพณีต่างๆที่สำคัญทั้งทางตรงและทางอ้อม
ก็ว่าได้ ขอนำเสนอเฉพาะประเพณีที่สำคัญและจำเป็นที่จะต้องศึกษา ในรายละเอียดดังต่อไปนี้
1.1 )ประเพณีไทยที่เกิดขึ้นจากคำสอนของพระพุทธศาสนาโดยตรง
ประเพณีไทยต่อไปนี้ เป็นประเพณีที่เกิดจากคำสอนของพระพุทธเจ้าโดยตรงซึ่งมีปรากฏในพระไตรปิฎก
จากนั้นปราชญ์ทางพุทธศาสนารุ่นหลังก็ได้อธิบายเสริมเพื่อให้เข้ากับสภาพแวดล้อมความเป็นอยู่แต่ละสมัย และ
ทำให้เกิดการท าบุญเป็นประเพณีสืบมาจนถึงปัจจุบัน ดังต่อไปนี้
- ประเพณีการบวช
การบวชนี้เราเรียกกันว่า “บรรพชา” แต่บรรพชานั้นหมายถึงการบวชเป็นสามเณร ถ้าจะเป็นพระภิกษุก็
ต้องมีการบวชอีกขั้นตอนหนึ่ง เรียกว่า “อุปสมบท” การบวชเป็นสามเณร ที่เรียกว่า บรรพชานั้น ไม่จำเป็นต้องมี
สงฆ์มีแต่พระอุปัชฌาย์องค์เดียวก็พอ แต่ถ้าจะบวชเป็นพระภิกษุคือจะอุปสมบท ต้องมีสงฆ์ประชุมพิจารณาให้มติ
ความเห็นชอบร่วมกัน
พระพุทธศาสนาในวิถีชีวิตของคนไทย
1. พระพุทธศาสนากับประเพณีไทย
ประเพณี มาจากคำภาษาบาลีว่า ปเวณิ แปลว่า ความสืบต่อหรือความต่อเนื่อง หากพิจารณาตามเนื้อความ
ประเพณีจึงหมายถึง ระเบียบแบบแผนที่ทำสืบต่อกันมาอย่างยาวนาน และเป็นสิ่งกำหนดพฤติกรรมในสถานการณ์
ต่างๆ ที่คนในสังคมยึดถือปฏิบัติสืบกันมา ถ้าคนใดในสังคมนั้นๆฝ่าฝืนมักถูกตำหนิจากสังคม ลักษณะประเพณี
ในสังคมระดับประเทศชาติ มีทั้งประสมกลมกลืนเป็นอย่างเดียวกัน และมีผิดแผกกันไปบ้างตามความนิยมเฉพาะ
ท้องถิ่น แต่โดยมากย่อมมีจุดประสงค์ และวิธีการปฏิบัติเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน มีเฉพาะส่วนปลีกย่อยที่เสริมเติม
แต่งหรือตัดทอนไปในแต่ละท้องถิ่น ประเพณีไทยส่วนมากมักมีความเกี่ยวข้องกับความเชื่อตามหลักคำสอนใน
พระพุทธศาสนาและพราหมณ์
ประเทศไทยได้รับเอาพระพุทธศาสนาเข้ามานับถือจากประเทศอินเดีย คำสอนของพระพุทธศาสนาเข้ากัน
ได้เป็นอย่างดีกับความคิดความเชื่อของคนไทยและหยั่งลึกลงในวิถีชีวิตของคนไทย ในสมัยสุโขทัยพระพุทธศาสนา
ได้กลายเป็นรากฐานของศีลธรรม วัฒนธรรม และขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆที่สำคัญอย่างยิ่งของสังคมไทย
หรือจะกล่าวอีกอย่างหนึ่งก็คือพระพุทธศาสนาเป็นบ่อเกิดของลัทธิประเพณีต่างๆที่สำคัญทั้งทางตรงและทางอ้อม
ก็ว่าได้ ขอนำเสนอเฉพาะประเพณีที่สำคัญและจำเป็นที่จะต้องศึกษา ในรายละเอียดดังต่อไปนี้
1.1 )ประเพณีไทยที่เกิดขึ้นจากคำสอนของพระพุทธศาสนาโดยตรง
ประเพณีไทยต่อไปนี้ เป็นประเพณีที่เกิดจากคำสอนของพระพุทธเจ้าโดยตรงซึ่งมีปรากฏในพระไตรปิฎก
จากนั้นปราชญ์ทางพุทธศาสนารุ่นหลังก็ได้อธิบายเสริมเพื่อให้เข้ากับสภาพแวดล้อมความเป็นอยู่แต่ละสมัย และ
ทำให้เกิดการท าบุญเป็นประเพณีสืบมาจนถึงปัจจุบัน ดังต่อไปนี้
- ประเพณีการบวช
การบวชนี้เราเรียกกันว่า “บรรพชา” แต่บรรพชานั้นหมายถึงการบวชเป็นสามเณร ถ้าจะเป็นพระภิกษุก็
ต้องมีการบวชอีกขั้นตอนหนึ่ง เรียกว่า “อุปสมบท” การบวชเป็นสามเณร ที่เรียกว่า บรรพชานั้น ไม่จำเป็นต้องมี
สงฆ์มีแต่พระอุปัชฌาย์องค์เดียวก็พอ แต่ถ้าจะบวชเป็นพระภิกษุคือจะอุปสมบท ต้องมีสงฆ์ประชุมพิจารณาให้มติ
ความเห็นชอบร่วมกัน
- ประเพณีการเทศน์มหาชาติ
คำว่า เทศน์มหาชาติ หมายถึง ชาติที่สำคัญและยิ่งใหญ่ของพระพุทธเจ้า เพราะเป็นชาติสุดท้ายที่พระ
โพธิสัตว์ทรงบำเพ็ญบารมี ก่อนที่จะมาอุบัติเป็นเจ้าชาติสิทธัตถะและตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ชาติสุดท้ายนี้
ได้แก่ชาติที่เกิดเป็นพระเวสสันดร
- ประเพณีตักบาตรเทโว
คำว่า เทโว เป็นคำย่อมาจากคำภาษาบาลีว่า เทโวโรหรณะ ซึ่งประกอบมาจากคำว่า เทว (เทวโลก) ผสม
กับคำว่า โอโรหณะ (ลงมา) หมายถึง การลงมาจากเทวโลก แต่คนไทยเรียกให้สั้นเข้าว่า เทโว และมีความนิยม
ท าบุญตักบาตรในวันดังกล่าว จึงเรียกว่า การตักบาตรเทโว
ประเพณีนี้มีบ่อเกิดมาจากความเชื่อที่ว่า ในพรรษาที่ 7 นับแต่วันตรัสรู้ พระพุทธเจ้าเสด็จไปจำพรรษาอยู่
บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เพื่อเทศน์โปรดพระพุทธมารดาซึ่งได้ไปกำเนิดเป็นเทพบุตรอยู่ในชั้นดุสิต ครั้นออกพรรษา
ในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 แล้ว จึงเสด็จลงจากเทวโลกที่เมืองสังกัสสนคร ในกาลที่เสด็จลงจากเทวโลก พวก
เทวดาก็สามารถเห็นพวกมนุษย์ แม้พวกมนุษย์ก็สามารถเห็นเทวดา สัตว์นรกก็สามารถเห็นมนุษย์และเทวดา ต่าง
ก็เห็นซึ่งกันและกัน
คำว่า เทโว เป็นคำย่อมาจากคำภาษาบาลีว่า เทโวโรหรณะ ซึ่งประกอบมาจากคำว่า เทว (เทวโลก) ผสม
กับคำว่า โอโรหณะ (ลงมา) หมายถึง การลงมาจากเทวโลก แต่คนไทยเรียกให้สั้นเข้าว่า เทโว และมีความนิยม
ท าบุญตักบาตรในวันดังกล่าว จึงเรียกว่า การตักบาตรเทโว
ประเพณีนี้มีบ่อเกิดมาจากความเชื่อที่ว่า ในพรรษาที่ 7 นับแต่วันตรัสรู้ พระพุทธเจ้าเสด็จไปจำพรรษาอยู่
บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เพื่อเทศน์โปรดพระพุทธมารดาซึ่งได้ไปกำเนิดเป็นเทพบุตรอยู่ในชั้นดุสิต ครั้นออกพรรษา
ในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 11 แล้ว จึงเสด็จลงจากเทวโลกที่เมืองสังกัสสนคร ในกาลที่เสด็จลงจากเทวโลก พวก
เทวดาก็สามารถเห็นพวกมนุษย์ แม้พวกมนุษย์ก็สามารถเห็นเทวดา สัตว์นรกก็สามารถเห็นมนุษย์และเทวดา ต่าง
ก็เห็นซึ่งกันและกัน
1.2) ประเพณีไทยที่เกี่ยวข้องกับหลักคำสอนของพระพุทธศาสนา
นอกจากประเพณีที่เกิดขึ้นจากหลักคำสอนของพระพุทธศาสนาโดยตรงดังกล่าวมาแล้วข้างต้นนั้น ยังมี
ประเพณีต่างๆที่คนไทยนำเอาคำสอนของพระพุทธศาสนามาประยุกต์ใช้ในการประกอบพิธีกรรมนั้นๆเพื่อให้เป็น
ที่ศรัทธา มีความศักดิ์สิทธิ์
- ประเพณีสงกรานต์
ประเพณีสงกรานต์ถือเป็นประเพณีขึ้นปีใหม่ของไทย ซึ่งยึดถือปฏิบัติกันมาเป็นเวลาช้านานโดยไทยรับเอา
มาจากศาสนาพราหมณ์ ซึ่งจะเริ่มในวันที่ 13 เมษายน เป็นวันมหาสงกรานต์ จะมีกิจกรรมต่างๆที่ประยุกต์ใช้
หลักคำสอนทางพระพุทธศาสนา
นอกจากประเพณีที่เกิดขึ้นจากหลักคำสอนของพระพุทธศาสนาโดยตรงดังกล่าวมาแล้วข้างต้นนั้น ยังมี
ประเพณีต่างๆที่คนไทยนำเอาคำสอนของพระพุทธศาสนามาประยุกต์ใช้ในการประกอบพิธีกรรมนั้นๆเพื่อให้เป็น
ที่ศรัทธา มีความศักดิ์สิทธิ์
- ประเพณีสงกรานต์
ประเพณีสงกรานต์ถือเป็นประเพณีขึ้นปีใหม่ของไทย ซึ่งยึดถือปฏิบัติกันมาเป็นเวลาช้านานโดยไทยรับเอา
มาจากศาสนาพราหมณ์ ซึ่งจะเริ่มในวันที่ 13 เมษายน เป็นวันมหาสงกรานต์ จะมีกิจกรรมต่างๆที่ประยุกต์ใช้
หลักคำสอนทางพระพุทธศาสนา
- ประเพณีการแต่งงาน
การแต่งงาน เป็นประเพณีที่มีการทำพิธีให้ชายและหญิงได้อยู่กันเป็นสามีภรรยาอย่างถูกต้องตามจารีต
ประเพณีเมื่อชายและหญิงมีอายุที่พร้อมที่จะมีครอบครัวและมีความรักใคร่กันพร้อมที่จะดำเนินชีวิตร่วมกันจึงตก
ลงปลงใจที่จะเข้าสู่พิธีการแต่งงาน ซึ่งพิธีการแต่งงานนั้นจะเริ่มจากการทาบทาม สู่ขอ หมั้นและแต่งงาน มีการ
ประกอบพิธีทางศาสนา และจะต้องจดทะเบียนสมรส ให้ถูกต้องตามกฎหมายด้วย
การแต่งงาน เป็นประเพณีที่มีการทำพิธีให้ชายและหญิงได้อยู่กันเป็นสามีภรรยาอย่างถูกต้องตามจารีต
ประเพณีเมื่อชายและหญิงมีอายุที่พร้อมที่จะมีครอบครัวและมีความรักใคร่กันพร้อมที่จะดำเนินชีวิตร่วมกันจึงตก
ลงปลงใจที่จะเข้าสู่พิธีการแต่งงาน ซึ่งพิธีการแต่งงานนั้นจะเริ่มจากการทาบทาม สู่ขอ หมั้นและแต่งงาน มีการ
ประกอบพิธีทางศาสนา และจะต้องจดทะเบียนสมรส ให้ถูกต้องตามกฎหมายด้วย
- ประเพณีลอยกระทง
วันลอยกระทงเป็นวันสำคัญวันหนึ่งของชาวไทย ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ประเพณีนี้กำหนดขึ้นเพื่อ
เป็นการสะเดาะเคราะห์และขอขมาต่อพระแม่คงคา บางหลักฐานเชื่อว่าเป็นการบูชารอยพระพุทธบาทที่ริมฝั่ง
แม่น้ำนัมมทามหานที และบางหลักฐานก็ว่าเป็นการบูชาพระอุปคุตอรหันต์หรือพระมหาสาวก สำหรับประเทศ
ไทยประเพณีลอยกระทงได้กำหนดจัดในทุกพื้นที่ทั่วประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งบริเวณที่ติดกับแม่น้ำลำคลอง
หรือ แหล่งน้ำต่างๆ ซึ่งแต่ละพื้นที่ก็จะมีเอกลักษณ์ที่น่าสนใจแตกต่างกันไป
วันลอยกระทงเป็นวันสำคัญวันหนึ่งของชาวไทย ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ประเพณีนี้กำหนดขึ้นเพื่อ
เป็นการสะเดาะเคราะห์และขอขมาต่อพระแม่คงคา บางหลักฐานเชื่อว่าเป็นการบูชารอยพระพุทธบาทที่ริมฝั่ง
แม่น้ำนัมมทามหานที และบางหลักฐานก็ว่าเป็นการบูชาพระอุปคุตอรหันต์หรือพระมหาสาวก สำหรับประเทศ
ไทยประเพณีลอยกระทงได้กำหนดจัดในทุกพื้นที่ทั่วประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งบริเวณที่ติดกับแม่น้ำลำคลอง
หรือ แหล่งน้ำต่างๆ ซึ่งแต่ละพื้นที่ก็จะมีเอกลักษณ์ที่น่าสนใจแตกต่างกันไป